Τα Βασιλικά Φλάμουλα (royal byzantine flags)

Τα βασιλικά φλάμουλα είναι οι σημαίες του αυτοκράτορα των Ρωμαίων.

Δώδεκα στον αριθμό (έξι ζεύγη ανά δύο ομοίων) εμφανίζονταν στις επίσημες τελετές, ενώ κατά τις εκστρατείες λαμβάνονταν από το στράτευμα σε αριθμό ανάλογο με το μέγεθος του βασιλικού εκστρατευτικού σώματος (συνήθως ένα ή δύο κατά την ύστερη περίοδο[1]).
Σε αυτές θα πρέπει να προστεθεί το Διβέλλιον, προσωπική σημαία του αυτοκράτορα. Σε αντίθεση με τα υπόλοιπα φλάμουλα ήταν μονό, προηγείτο των υπολοίπων και το έφερε ο σκουτέριος μαζί με το βασιλικό σκουτάριο (ασπίδα).[2]

Παλαιότερα, όπως μας πληροφορεί ο Κωδινός [3], πίσω από κάθε φλάμουλο παρατάσσονταν 500 άνδρες, καθώς οι "βασιλική σύνταξις" έφτανε τους 6.000 στρατιώτες σε αριθμό. Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι η "βασιλική σύνταξις" του Κωδινού, δεν είναι άλλη από τα περίφημα "Τάγματα", τον επίλεκτο επαγγελματικό στρατό της Κωνσταντινούπολης.

Στα τέσσερα αρχικά Τάγματα (Σχολαί, Βίγλας, Εξκουβιτόρων, Νούμερων) προστέθηκαν αργότερα οι Ικανάτοι (810) [4] και οι Αθάνατοι (π.970), ενώ στη συνέχεια και άλλα σώματα. Ίσως λοιπόν, τα 6 διαφορετικά Βασιλικά Φλάμουλα να καθιερώθηκαν όταν τα Τάγματα ήταν 6 και η δύναμή τους 6.000 και κατά συνέπεια κάθε ένα άνηκε σε ξεχωριστό σώμα. Θα ήταν όμως παρακινδυνευμένο να επιχειρούσαμε οποιαδήποτε περαιτέρω ταύτιση συμβόλου-στρατιωτικής μονάδας.

(Πράγματι, ο John Haldon υπολογίζει τη δύναμη κάθε Τάγματος σε 1.000-1.500 άνδρες [5], ενώ ο Treadgold και άλλοι παλαιότερα ανέβαζαν αυτόν τον αριθμό σε 4.000 [6])

Τα σχέδια που ακολουθούν βασίζονται στην περιγραφή που μας παραθέτει ο Γεώργιος Κωδινός (Ψευδο-Κωδινός) στο έργο του "Τακτικόν περί των οφφικίων του Παλατίου Kωνσταντινουπόλεως και των οφφικίων της Μεγάλης Εκκλησίας" (De Officiis)

Το κείμενο γράφθηκε στα μέσα του 14ου αιώνα (μεταξύ 1347-1368) και μας δίνει μια λεπτομερή εικόνα της ρωμαϊκής αυλής κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο.

 Αρχιστράτηγος (1)

Οφείλει την ονομασία του στην "υπέρμαχο στρατηγό"

 Οκταπόδιον (2)

Απεικονίζει διάφορους ιεράρχες-ονομάζεται έτσι λόγω των 8 γλωσσών

 Σταυρός (3)

Άγιοι Προκόπιος, Δημήτριος, Θεόδωροι

 Αγίου Γεωργίου (4)
Απεικονίζεται ο άγιος έφιππος. Ο κόκκινος σταυρός του Αγίου Γεωργίου σε λευκό φόντο εμφανίζεται ως τμήμα της επίσημης Ρωμαϊκής σημαίας της "Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης"  στο "Βιβλίο της γνώσης όλων των Βασιλείων", (Καστίλλη,1350)

Δρακόντειο (5)

Ίσως αποτελούσε φλάμουλο των Εξκουβιτόρων, καθώς οι διοικητές των υπομονάδων τους ονομάζονταν δρακονάριοι σαν τους αρχαίους ρωμαίους σημαιοφόρους, αντί για κόμητες όπως στα άλλα Τάγματα

Στήλη (6)

αυτοκράτωρ έφιππος, στήλη του Αυγουσταίου με άγαλμα του αυτοκράτορα Ιουστινιανού που φορά την "τούφα" (στέμμα από φτερά παγωνιού) στο κεφάλι, κρατά σφαίρα με σταυρό στο ένα χέρι, ενώ έχει το άλλο υψωμένο.


*

Το Διβέλλιον

Το διβέλλιον αποτελούσε προσωπικό φλάμουλο του αυτοκράτορα και πιθανότατα ετυμολογείται ως "διπλή σημαία" ( δύο+vellum (βήλλον) ). Με βάση την ετυμολογία του και τον κλασικό σταυρό με τα 4 πυρεκβόλα, σύμβολο του βασιλιά και κατ'επέκταση της αυτοκρατορίας, κατασκευάσθηκε η ανωτέρω εικόνα)

*

ΠΗΓΕΣ-αναφορές κειμένου:
[1] Ψευδο-Κωδινός, "περί των οφφικίων του Παλατίου Κωνσταντινουπόλεως και των οφικκίων της Μεγάλης Εκκλησίας" ,(De Officiis) , Immanuel Bekker, 1889, VI, p.48,82

[2] Ψευδο-Κωδινός, "περί των οφφικίων...", Immanuel Bekker, 1889, VI, p.48,76

[3] Ψευδο-Κωδινός,"περί των οφφικίων...", Immanuel Bekker, 1889, VI, p.48,79

[4] Βury, 1911, p.48

[5] Haldon, 1999, p. 103

[6] Treadgold, 1980, pp. 78, 273–277


Πηγές για τις απεικονίσεις:
Ψευδο-Κωδινός, "περί οφφικίων..",κεφ ΣΤ'
1.ψηφιδωτό, Αγία Σοφία Κων/πολης 9ος αι.
2.,4.σύγχρονες αγιογραφίες Αγίου Γεωργίου,τριών Ιεραρχών,Αναλήψεως
3.τοιχογραφίες Νέρεζι,Πρωτάτο 14ος αι.
5.χειρόγραφο Εμ.Τζυκανδύλη 14ος αι.
6.σχέδιο Cornelius Gurlitt ,1912, βασισμένο σε σχέδιο Νυμφήριου, 1430

Νομίσματα Θεσσαλονίκης 3- Βυζαντινά (Coins of Thessalonica)

O Άγιος Δημήτριος προσφέρει την πόλη στον αυτοκράτορα

(Ο πρόλογος και τα γενικά περί νομισματοκοπείας στην πόλη της Θεσσαλονίκης στο μέρος Α'...προσεχώς)

Ιστορικά

Μετά τις βαρβαρικές επιδρομές, την κάθοδο των Σλάβων και το χάος που επήλθε στη Βαλκανική χερσόνησο, κάπου στα 630 μ.Χ το αυτοκρατορικό νομισματοκοπείο της Θεσσαλονίκης έπαψε να λειτουργεί.

Παρά την αποκατάσταση της βυζαντινής κυριαρχίας, δε θα κοπούν νομίσματα στην πόλη μέχρι τα τέλη του 11ου αιώνα, όταν η Αυτοκρατορία είχε απωλέσει όλες σχεδόν τις ασιατικές της κτήσεις.

Τότε, ο Αλέξιος ο Α' ο Κομνηνός επανιδρύει το βασιλικό νομισματοκοπείο εκδίδοντας χρυσά υπέρπυρα και αργυρά ιστάμενα και μιλιαρήσια.

Οι διάδοχοί του, ο γιος του Ιωάννης και ο εγγονός του Μανουήλ συνέχισαν τη λειτουργία του με ελάχιστες διαφοροποιήσεις στον τύπο των νομισμάτων.

Ο τύπος αυτός θα διατηρηθεί ακόμη και μετά τη φράγκικη κατάκτηση από τους Σταυροφόρους και στη σύντομη ζωή του ανεξάρτητου πλέον "Βασιλείου της Θεσσαλονίκης" (1204-1224), καθώς δεν αντικαταστάθηκε από δυτικά πρότυπα.

Το 1224 το Βασίλειο της Θεσσαλονίκης καταλύεται από το Δεσπότη της Ηπείρου, Θεόδωρο Δούκα Κομνηνό, ο οποίος θα αυτοανακηρυχθεί αυτοκράτωρ (1227) μην κρύβοντας τη φιλοδοξία του για ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Το όνειρό του όμως, σταμάτησε στις όχθες του Έβρου, όπου και ηττήθηκε από τους Βούλγαρους το 1230 (μάχη Κλοκοτίνιτζας).

Αμέσως μετά, η επικράτειά του χωρίζεται στα δύο. Το δυτικό τμήμα αποτελεί το "Δεσποτάτο της Θεσσαλονίκης"  με Δεσπότη τον αδελφό του Θεόδωρου Μανουήλ (1230-1237) και εκδίδει δικά του νομίσματα.

Τον Μανουήλ ανατρέπει από το θρόνο, ο Θεόδωρος που μόλις απελευθερώθηκε (τυφλωμένος) από τους Βούλγαρους μαζί με τους γιούς του. Ο Μανουήλ επιστρέφει το 1241 καταλαμβάνοντας με τη βοήθεια της Νίκαιας τη Θεσσαλία, ενώ στη Θεσσαλονίκη θα παραμείνει Δεσπότης ο Ιωάννης Δούκας Κομνηνός (1237-1242), γιος του Θεόδωρου. Αυτοανακηρύσσεται "αυτοκράτωρ", τίτλο από τον οποίο παραιτείται το 1242 καθώς γίνεται υποτελής της Νίκαιας.

Δύο χρόνια μετά πεθαίνει και τον διαδέχεται ο αδελφός του Δημήτριος, ο οποίος θα ανατραπεί το 1246 από την τοπική αριστοκρατία που υποδέχεται ως αυτοκράτορα τον Ιωάννη Βατάτζη της Νίκαιας.

Αυτό είναι και το τέλος του ανεξάρτητου κράτους της Θεσσαλονίκης, το οποίο υπό λατινική και ελληνική διοίκηση έζησε 42 έτη.

Η νομισματοκοπεία στην πόλη όμως θα συνεχιστεί απρόσκοπτα. Νομίσματα κόβουν τόσο ο Ιωάννης Βατάτζης, όσο και οι Παλαιολόγοι.

Την εποχή αυτή επανεκδίδονται- αν και λίγα στον αριθμό-χρυσά υπέρπυρα. Τα νομίσματα την παλαιολόγεια περίοδο καθίστανται ολοένα και πιο χαμηλής καλλιτεχνικής αξίας και ολοένα και πιο σπάνια, καθώς η συναλλαγές εξυπηρετούνται και από βενετικά δουκάτα. Παρ'όλα αυτά κάποιοι τύποι είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντες καθώς εμφανίζουν ελευθερία στη θεματολογία.

Τα τελευταία ρωμαϊκά νομίσματα που κυκλοφόρησαν από τη Θεσσαλονίκη είναι αυτά των Ανδρόνικου Δ'  και Ιωάννη Ε' (1369-1387)

Το 1387 η πόλη καταλαμβάνεται για πρώτη φορά από τους Οθωμανούς.

Παρά την ανακατάληψή της το 1402, το νομισματοκοπείο δε θα λειτουργήσει ξανά ως το 1430 και την οριστική κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους.

*

*

Νομισματικά

Ο Αλέξιος Α' ο Κομνηνός πραγματοποίησε μια ριζική μεταρρύθμιση στο νομισματικό σύστημα της αυτοκρατορίας.

Το "νόμισμα" (ή σόλιδος) έπαψε να υπάρχει.

Αντικαταστάθηκε από το Υπέρπυρον χρυσό κοιλόκυρτο νόμισμα 4,5 γρ. και 20,5 καρατίων.

Υποδιαιρέσεις του είναι το Τραχύ εξ ηλέκτρου  (1/3 χρυσός και 2/3 άργυρος), το Τραχύ εξ αργύρου (7% άργυρος-93% χαλκός) και το χάλκινο Τεταρτηρόν.

Αναλογία 1 Υπέρπυρον=3 Τραχέα Ηλέκτρου=48 Τραχέα Αργύρου=864 Τεταρτηρά
Στην παλαιολόγεια περίοδο συντελλούνται νέες αλλαγές. Το Υπέρπυρο υποτιμάται αρχικά στα 12 καράτια, στη συνέχεια στα 11 και στα τέλη του 14ου αιώνα παύει η κυκλοφορία του.
Τα εξ ηλέκτρου τραχέα αντικαθίστανται από αργυρά. Αντί των εξ αργύρου τραχέων, ο Ανδρόνικος ο Β' εκδίδει Αργυρά Βασιλικά (ή αργύρια ή δουκάτα) (=1/12 υπέρπυρου=8 χάλκινα τραχέα). Ζυγίζουν αρχικά 2,2 γραμμάρια και στη συνέχεια 1,25.Επιπλέον κυκλοφορούν Ημιβασιλικά (ή αργυρίδια).
Τα χάλκινα τεταρτηρά αντικαθίστανται από Ασσάρια, ενώ νέα χάλκινα νομίσματα είναι τα Τορνίκια (2 γρ.) και τα κοίλα Στάμηνα (φολλάρια) (λιγότερο από 1 γρ.)
Στα τέλη του 14ου αιώνα κόβονται τα Σταυράτα, αργυρά νομίσματα με παράσταση του σταυρου και βάρος 8,5 γρ. (2 σταυράτα=1 παλιό υπέρπυρο).
Υποδιαιρέσεις του σταυράτου είναι τα Μισά (ημισταυράτα) και τα όγδοα (δουκατόπουλα, δουκατέλα, Άσπρα)
Αναλογία 1 Σταυράτο=2 Μισά=8 Άσπρα=96 Τορνίκια=288 Φολλάρια

*

Τα νομίσματα που κόπηκαν στη Θεσσαλονίκη κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο εμφανίζουν ποικιλία. Αργυρά, χάλκινα αλλά και χρυσά κάποια μιμούνται τους Κωνσταντινοπολίτικους τύπους, αλλά πολλά εξ αυτών είναι πρωτότυπα.
Ακολουθώντας την πολυκύμαντη ιστορία της πόλης, αντανακλούν τις αλλαγές σε πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο (φράγκικη κυριαρχία, δεσποτάτο, αυτοκρατορία, ενσωμάτωση στο Ρωμαϊκό κράτος).

Κυρίαρχη μορφή στις απεικονίσεις είναι ο πολιούχος, προστάτης και σύμβολο της πόλης Άγιος Δημήτριος, κάποτε με επίσημη ενδυμασία, αλλά συνήθως πάνοπλος.
Σημεία του νομισματοκοπείου Θεσσαλονίκης - "ΘΕC", "ΘΕS" .

Κομνηνοί 

τέλη 11ου-12ος αιώνας

Αλέξιος Α' Κομνηνός (1081-1118)

Υπέρπυρο - χρυσό νόμισμα Αλεξίου Α' / 1092-1118. 

Χριστός ένθρονος - ο αυτοκράτωρ

Ιστάμενον νόμισμα (Σκυφάτον) - Από τα πρώτα νομίσματα που κόπηκαν στη Θεσσαλονίκη 450 έτη μετά τη διακοπή της λειτουργίας νομισματοκοπείου στην πόλη. / 1081-1082

Προτομή Χριστού - Ο Αλέξιος κρατά λάβαρο με τον Άγιο Δημήτριο.

Παρόμοιο με το προηγούμενο, μόνο που αντί για λάβαρο υπάρχει πατριαρχικός σταυρός. 1082-1092

2/3 Μιλιαρήσιου (αργυρό νόμισμα). 1081-1118
Ο Αλέξιος και ο Άγιος Δημήτριος κρατούν μεγάλο σταυρό - Επιγραφή "Bοήθει  Αλεξiω εν χ(ριστ)ώ Δεσπότη τω Κομνηνώ"

Ιωάννης Β' Κομνηνός (1118-1143)

Υπέρπυρο νόμισμα. 1118-1143

Χριστός ένθρονος - Ο Ιωάννης κρατά πατριαρχικό σταυρό μαζί με τη Θεοτόκο ενώ δέχεται ευλογία εξ ουρανού.

Άσπρον τραχύ.
Χριστός ένθρονος ευλογών - Ο Ιωάννης κρατά λάβαρο με τον Άγιο Γεώργιο.

 Τραχύ.
Παναγία με το βρέφος ένθρονη - Αυτοκράτωρ όρθιος

Μανουήλ Α' Κομνηνός (1143-1183)

Άσπρον τραχύ. 1160-1167

Παναγία ένθρονη - Ο Μανουήλ με τον Άγιο Δημήτριο

Αργυρό νόμισμα Μανουήλ Κομνηνού
Σταυρός - ο αυτοκράτωρ

Ανδρόνικος Α' Κομνηνός  (1183-1185)

Τραχύ
Θεοτόκος δεόμενη - Αυτοκράτωρ

Βασίλειο της Θεσσαλονίκης (Φραγκοκρατία)

1204-1224

Τραχύ. 1204-1224

Χριστός ένθρονος - Άγιοι Κωνσταντίνος και Ελένη

Τραχύ

Χριστός ένθρονος - Βασιλεύς

Τραχύ
Ο βασιλεύς με στρατιωτικό άγιο κρατούν μεγάλα ξίφη.

Χάλκινο νόμισμα φραγκοκρατίας.
Θεοτόκος - σταυρός - μονόγραμμα ?

Δεσποτάτο της Θεσσαλονίκης-Αυτοκρατορία της Θεσσαλονίκης

(δυναστεία Αγγέλων - Δουκών Κομνηνών)

1224-1246

Θεόδωρος Δούκας Κομνηνός (1224-1230)

(1224-1227 Δεσπότης, 1227-1230 Αυτοκράτωρ) 

Άσπρον τραχύ. 1224-1225

Χριστός ένθρονος - Ο Δεσπότης Θεόδωρος με τον Άγιο Δημήτριο. Ο άγιος κρατά γυμνό ξίφος, σύμβολο της κατάκτησης της πόλης (1224)

Άσπρον τραχύ (σκυφάτο). 1227

Άγιος Δημήτριος σε στάση δέησης - Ο Άγιος Δημήτριος προσφέρει την πόλη της Θεσσαλονίκης στο Θεόδωρο. 

Εξαιρετικά ενδιαφέρον νόμισμα που κόπηκε μετά την απελευθέρωση της πόλης, με την ανακήρυξη του Θεοδώρου "Αυτοκράτορα Ρωμαίων".

Άσπρον τραχύ. 1227-1228
Άγιος Δημήτριος ένθρονος, κρατών ξίφος - Ο Θεόδωρος με τη Θεοτόκο.
(Ως αυτοκράτωρ πλέον απεικονίζεται όχι πλέον με τον Δημήτριο, αλλά με την προστάτιδα όλων των Ρωμαίων, την Υπέρμαχο Στρατηγό)

Μανουήλ Δούκας Κομνηνός (1230-1237)

Άσπρον τραχύ

Θεοτόκος ένθρονη - Ο Μανουήλ κρατά υπερμεγέθες ξίφος μαζί με τον πάνοπλο Αρχάγγελο Μιχαήλ.

Εξαιρετικής ποιότητας αργυρό νόμισμα.

Άσπρον τραχύ
Αρχάγγελος Μιχαήλ - Ο Δεσπότης Θεσσαλονίκης Μανουήλ με τον ξιφήρη Άγιο Δημήτριο.

Άσπρον Τραχύ
Αρχάγγελος Μιχαήλ - Ο Μανουήλ με τον Άγιο αυτοκράτορα Κωνσταντίνο

Ιωάννης Δούκας Κομνηνός (1237-1244)

(Δεσπότης, 1241-2 Αυτοκράτωρ)

Άσπρον τραχύ. 1237

Εξαπτέρυγο - Ο Ιωάννης ως αυτοκράτωρ με τον Άγιο Δημήτριο

Άσπρον τραχύ. 1242-1244

Θεοτόκος ένθρονη - Ο Δεσπότης -πλέον- Ιωάννης

Άσπρον τραχύ 1242-1244
Ιησούς - Ο Ιωάννης με τον Άγιο Δημήτριο και σταυρό

Άσπρον τραχύ 1255-6?
Μονοκέφαλος αετός - ο Ιωάννης Δούκας με τον Άγιο Δημήτριο με δόρυ και πατριαρχικό σταυρό

Λασκαρίδες

1246-1259

Ιωάννης Γ' Βατάτζης (1246-1252)

Χρυσό υπέρπυρο

Χριστός ένθρονος - Η Θεοτόκος στέφει αυτοκράτορα τον Ιωάννη

Άσπρον τραχύ. 1248

Αρχάγγελος Μιχαήλ ξιφήρης - Ο Ιωάννης Γ' Βατάτζης με το Δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β'.

Άσπρον τραχύ. περ.1248

Αρχάγγελος Μιχαήλ - Ο Ιωάννης Βατάτζης με το Μιχαήλ Β' της Ηπείρου.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα η σημειολογία της απεικόνισης. Ο Βατάτζης φορά τα επίσημα αυτοκρατορικά ενδύματα και στέφει τον υποτελή του Μιχαήλ Δεσπότη (όπως τον ίδιο στέφει η Παναγία).
Η κυριαρχία της Νίκαιας είναι αδιαμφισβήτητη.

Άσπρον τραχύ. 1249-1254
Θεοτόκος ένθρονη - Ο αυτοκράτωρ Ιωάννης με τον Άγιο Δημήτριο

Άσπρον τραχύ.
Άγιος Δημήτριος ένθρονος - Ο Ιωάννης με σκήπτρο και ακακία

Άσπρον τραχύ. 1242-1246
Πατριαρχικός σταυρός

Παλαιολόγοι

1259-1387

Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος (1259-1282)

Άσπρον τραχύ.1272
Χριστός ένθρονος - Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος και ο γιος του Ανδρόνικος Β' στεφόμενοι από το Χριστό

Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος (1282-1328)

Χρυσό Υπέρπυρο. 1295-1320

Η Θεοτόκος με τα τείχη της Πόλεως - Ο Ιησούς στέφει τον Ανδρόνικο Β' και το Μιχαήλ τον Θ'

Άσπρον τραχύ.

Άγιος Δημήτριος με ξίφος και "Β" - Ο Αυτοκράτωρ (με φτερά!) κρατών πόλη (ή ναό?)

Εντύπωση προκαλεί η απεικόνιση του αυτοκράτορα με φτερά. Η πόλη που κρατά είναι η Θεσσαλονίκη, ενώ αν πρόκειται για ναό, ένας εκ των πολλών και λαμπρών που χτίστηκαν κατά τη βασιλεία του Ανδρονίκου στην πόλη.

Άσπρον τραχύ.

Εξάκτινο αστέρι - Ο αυτοκράτωρ εν μέσω δύο "Β" (γράμματα ή πυρέκβολα).

Τα "Β" προέρχονται από το τετραγράμματο οικόσημο με σταυρό των Παλαιολόγων- επίσημη σημαία της Αυτοκρατορίας.

Άσπρον τραχύ.

Πατριαρικός σταυρός με δύο αστέρια - Ο αυτοκράτωρ κρατώρ δύο σταυρους σε κύκλο.

Άσπρον τραχύ

Αρχάγγελος Μιχαήλ - Άγιος Δημήτριος και ο αυτοκράτωρ με σταυρό

 

Άσπρον τραχύ
Δύο "Β" - Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ στέφων τον Ανδρόνικο

Ανδρόνικος Γ' Παλαιολόγος (1328-1341)

Άσπρον τραχύ

Ο Αυτοκράτωρ με 7 αστέρια και άνθος - Ο Άγιος Δημήτριος με ξίφος.

Άπρον τραχύ
Άγιος Δημήτριος - Ο Ανδρόνικος Γ' με δύο σταυρούς.
 

 Ιωάννης Ε' Παλαιολόγος (1341-1391)

Άσσάριον. 1342-1349
Αρχάγγελος Μιχαήλ - Ο Ανδρόνικος Β' παρουσιάζει τον Ιωάννη Ε', αστέρια και "Β".
Η σημειολογία της απεικόνισης δηλώενει τη νομιμότητα στο θρόνο του Ιωάννη του Ε', καθώς τον παρουσιάζει ο γέρων Ανδρόνικος που έχαιρε σεβασμού από τους Ρωμαίους. Προφανώς το νόμισμα κόπηκε κατά το δεύτερο εμφύλιο (1342-1349) τονίζοντας τη νομιμότητα του οίκου των Παλαιολόγων έναντι του σφετεριστή Ιωάννη Στ' Καντακουζηνού.

Ανδρόνικος Ε' Παλαιολόγος (1376-1379)

Σταυράτον. 1376-1379
Χριστός - Προτομή του Ανδρονίκου Ε' με κυκλική επιγραφή.
Ένα από τα τελευταία ρωμαϊκά νομίσματα της Θεσσαλονίκης.

*

ΠΗΓΕΣ:
Dumbarton Oaks Byzantine Coins - Volumes 1-5
Byzantine Coins, Philip Grierson, 1999 
coinsarchives.com
wildwinds.com
coinsmania.gr

*