Τετάρτη 23 Μαρτίου 2011

Τα Βασιλικά Φλάμουλα (royal byzantine flags)


Τα βασιλικά φλάμουλα είναι οι σημαίες του αυτοκράτορα των Ρωμαίων.
Δώδεκα στον αριθμό (έξι ζεύγη ανά δύο ομοίων) εμφανίζονταν στις επίσημες τελετές, ενώ κατά τις εκστρατείες λαμβάνονταν από το στράτευμα σε αριθμό ανάλογο με το μέγεθος του βασιλικού εκστρατευτικού σώματος (συνήθως ένα ή δύο κατά την ύστερη περίοδο[1]).
Σε αυτές θα πρέπει να προστεθεί το Διβέλλιον, προσωπική σημαία του αυτοκράτορα. Σε αντίθεση με τα υπόλοιπα φλάμουλα ήταν μονό, προηγείτο των υπολοίπων και το έφερε ο σκουτέριος μαζί με το βασιλικό σκουτάριο (ασπίδα).[2]

Παλαιότερα, όπως μας πληροφορεί ο Κωδινός [3], πίσω από κάθε φλάμουλο παρατάσσονταν 500 άνδρες, καθώς οι "βασιλική σύνταξις" έφτανε τους 6.000 στρατιώτες σε αριθμό. Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι η "βασιλική σύνταξις" του Κωδινού, δεν είναι άλλη από τα περίφημα "Τάγματα", τον επίλεκτο επαγγελματικό στρατό της Κωνσταντινούπολης.
Στα τέσσερα αρχικά Τάγματα (Σχολαί, Βίγλας, Εξκουβιτόρων, Νούμερων) προστέθηκαν αργότερα οι Ικανάτοι (810) [4] και οι Αθάνατοι (π.970), ενώ στη συνέχεια και άλλα σώματα. Ίσως λοιπόν, τα 6 διαφορετικά Βασιλικά Φλάμουλα να καθιερώθηκαν όταν τα Τάγματα ήταν 6 και η δύναμή τους 6.000 και κατά συνέπεια κάθε ένα άνηκε σε ξεχωριστό σώμα. Θα ήταν όμως παρακινδυνευμένο να επιχειρούσαμε οποιαδήποτε περαιτέρω ταύτιση συμβόλου-στρατιωτικής μονάδας.
(Πράγματι, ο John Haldon υπολογίζει τη δύναμη κάθε Τάγματος σε 1.000-1.500 άνδρες [5], ενώ ο Treadgold και άλλοι παλαιότερα ανέβαζαν αυτόν τον αριθμό σε 4.000 [6])

Τα σχέδια που ακολουθούν βασίζονται στην περιγραφή που μας παραθέτει ο Γεώργιος Κωδινός (Ψευδο-Κωδινός) στο έργο του "Τακτικόν περί των οφφικίων του Παλατίου Kωνσταντινουπόλεως και των οφφικίων της Μεγάλης Εκκλησίας" (De Officiis)
Το κείμενο γράφθηκε στα μέσα του 14ου αιώνα (μεταξύ 1347-1368) και μας δίνει μια λεπτομερή εικόνα της ρωμαϊκής αυλής κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο.


 Αρχιστράτηγος (1)
Οφείλει την ονομασία του στην "υπέρμαχο στρατηγό"


 Οκταπόδιον (2)
Απεικονίζει διάφορους ιεράρχες-ονομάζεται έτσι λόγω των 8 γλωσσών


 Σταυρός (3)
Άγιοι Προκόπιος, Δημήτριος, Θεόδωροι


 Αγίου Γεωργίου (4)
Απεικονίζεται ο άγιος έφιππος. Ο κόκκινος σταυρός του Αγίου Γεωργίου σε λευκό φόντο εμφανίζεται ως τμήμα της επίσημης Ρωμαϊκής σημαίας της "Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης"  στο "Βιβλίο της γνώσης όλων των Βασιλείων", (Καστίλλη,1350)

Δρακόντειο (5)
Ίσως αποτελούσε φλάμουλο των Εξκουβιτόρων, καθώς οι διοικητές των υπομονάδων τους ονομάζονταν δρακονάριοι σαν τους αρχαίους ρωμαίους σημαιοφόρους, αντί για κόμητες όπως στα άλλα Τάγματα


Στήλη (6)
αυτοκράτωρ έφιππος, στήλη του Αυγουσταίου με άγαλμα του αυτοκράτορα Ιουστινιανού που φορά την "τούφα" (στέμμα από φτερά παγωνιού) στο κεφάλι, κρατά σφαίρα με σταυρό στο ένα χέρι, ενώ έχει το άλλο υψωμένο.


*
Το Διβέλλιον
Το διβέλλιον αποτελούσε προσωπικό φλάμουλο του αυτοκράτορα και πιθανότατα ετυμολογείται ως "διπλή σημαία" ( δύο+vellum (βήλλον) ). Με βάση την ετυμολογία του και τον κλασικό σταυρό με τα 4 πυρεκβόλα, σύμβολο του βασιλιά και κατ'επέκταση της αυτοκρατορίας, κατασκευάσθηκε η ανωτέρω εικόνα)

*

ΠΗΓΕΣ-αναφορές κειμένου:
[1] Ψευδο-Κωδινός, "περί των οφφικίων του Παλατίου Κωνσταντινουπόλεως και των οφικκίων της Μεγάλης Εκκλησίας" ,(De Officiis) , Immanuel Bekker, 1889, VI, p.48,82
[2] Ψευδο-Κωδινός, "περί των οφφικίων...", Immanuel Bekker, 1889, VI, p.48,76
[3] Ψευδο-Κωδινός,"περί των οφφικίων...", Immanuel Bekker, 1889, VI, p.48,79
[4] Βury, 1911, p.48
[5] Haldon, 1999, p. 103
[6] Treadgold, 1980, pp. 78, 273–277


Πηγές για τις απεικονίσεις:
Ψευδο-Κωδινός, "περί οφφικίων..",κεφ ΣΤ'
1.ψηφιδωτό, Αγία Σοφία Κων/πολης 9ος αι.
2.,4.σύγχρονες αγιογραφίες Αγίου Γεωργίου,τριών Ιεραρχών,Αναλήψεως
3.τοιχογραφίες Νέρεζι,Πρωτάτο 14ος αι.
5.χειρόγραφο Εμ.Τζυκανδύλη 14ος αι.
6.σχέδιο Cornelius Gurlitt ,1912, βασισμένο σε σχέδιο Νυμφήριου, 1430

9 σχόλια:

  1. Καλησπέρα καλημέρα αναλόγως που είσαι
    Συγχαρητήρια για τον ιστότοπο.
    επειδη δεν βρήκα αλλο τρόπο να επικοινωνήσω μαζί σου σου γράφω απο δω. Θα θελα να αναδημοσιεύσω άρθρο σου μεταφρασμενο στα αγγλικά. Φυσικά αναφέροντας πηγή προελευσης.
    ευχαριστω

    αν συμφωνείς στείλε μου η-μαιηλ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Γεια σου Γκαντφέιβορ.
    Σ'ευχαριστώ πολύ!

    Δυστυχώς έχω ένα πρόβλημα στην επικοινωνία-θα βρει σύντομα λύση.

    Χαρά μου να το αναδημοσιεύσεις!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Στο παρακάτω Link βρήκα κάποιες πληροφορίες σχετικές με το Δρακόντειο Φλάμμουλο.
    http://greekheraldry.com/?p=316&lang=EL

    Θα θέλατε να βοηθήσετε στην wikipedia για τον εμπλουτισμό του θέματος αυτού;
    http://en.wikipedia.org/wiki/Byzantine_heraldry
    Να σημειώσω ότι στην Ελληνική έκδοση δεν υπάρχει αντίστοιχο άρθρο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Έτυχε να έχω ήδη διαβάσει το συγκεκριμένο σάιτ.
    Δεν περιέχει τεκμηρίωση και παραπομπές και δεν αναφέρει πηγές στα γραφόμενά του. Επιπλέον εντόπισα κάποιες ιστορικές ανακρίβειες.
    Δεν αποκλείεται βέβαια να στηρίζεται σε κάποια αναφορά σε πηγές ή μεταγενέστερο συγγραφέα, αλλά όσο δεν εμφανίζεται τεκμηρίωση, δε μπορώ να το λάβω υπόψιν μου.

    Πιο πιθανό μου φαίνεται να είναι εξέλιξη του συμβόλου της Υστερης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας [url]http://www.fectio.org.uk/articles/draco.htm[/url]
    ίσως δε, η μορφή του να μην άλλαξε στην πιο τυπική του φλάμουλου, αλλά να παρέμεινε "δράκοντας"

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Γεια σας πέρασαν μερικά χρόνια από την δημοσίευση αλλά θα ήθελα να μου πείτε αν σας είναι εύκολο ποιος έχει φτιάξει το Διβέλλιον όπως το βλέπω στην συγκεκριμένη εικόνα και μιλάω γραφιστικά.Θα ήθελα να το χρησιμοποιήσω και θα ήθελα να γράψω τον δημιουργό του. Από κάτω λέει ότι κατασκευάστηκε με βάση την ετυμολογία του Κωδινού αλλά όχι από ποιόν και πότε ή και με ποιο κομμάτι του κειμένου. Ευχαριστώ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Όλες οι εικόνες είναι του γράφοντος. Για το "διβέλλιον", η ετυμολογία αναφέρεται στην πιθανή προέλευση της λέξης από το "δύο" + "βήλλον"(βέλλουμ) (=διπλή σημαία) που μάλλον σημαίνει τη διπλή -σαν χελιδονοουρά- απόληξή του.

    Το θέμα του (σταυρός 4Β) είναι το κατεξοχήν βασιλικό/κρατικό έμβλημα.
    Όπως το αναφέρει ο Ψευδοκωδινός "σύνηθες βασιλικόν φλάμουλον ήτοι τον σταυρόν μετά πυρεκβόλων" (Περί Οφφικίων του Παλατίου Κωνσταντινουπόλεως και των Οφφικίων της Μεγάλης Εκκλησίας)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Αρχικά χρησιμοποιείτο το Λάβαρο. Μια κάποια αντίληψη για το πως ήταν μπορούμε να έχουμε από τα αντίστοιχα λάβαρα στις εκκλησίες μας.
    Αυτά τα Λάβαρα ήταν μονής όψης. Στηρίζονταν σε οριζόντιο άξονα που είχε αναρτηθεί στο κοντάρι και δεθεί σε δύο σημεία.
    Άποψή μου είναι (μετά από μια μικρή έρευνα που έκανα) ότι το διβέλλιον αναφέρεται στη διπλής όψεως σημαία – λάβαρο.
    Το σύνηθες ήταν η απόληξη να είναι σε τρεις ή παραπάνω «μύτες» ή σε μία (σαν θυρεός γυρισμένος στο πλάι).

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή