Σημαίες της Θεσσαλονίκης

Στην παρούσα δημοσίευση παρουσιάζεται μια σειρά από σημαίες που συνδέονται με την μεσαιωνική πόλη της Θεσσαλονίκης.

Αν και δεν υπήρξε επίσημη "σημαία της Θεσσαλονίκης",  κατά καιρούς ανέμισαν στους πύργους της διάφορες σημαίες, κυρίως στις περιόδους που η πόλη υπήρξε πρωτεύουσα αυτόνομου ή ανεξάρτητου κράτους (1204-1246, 1342-1347), αλλά όχι μόνο.

Σημαία της Θεσσαλονίκης, 1295

Από τον εραλδικό κατάλογο the Lord Marshal's Roll όπου απεικονίζεται ως έμβλημα του βασιλιά της Θεσσαλονίκης (king of Thessalonica). Δεν είναι σίγουρο αν ήταν υπαρκτός θυρεός ή επινόηση, συνδυασμός του τετραγράμματου σταυρού της Αυτοκρατορίας, με αντικατάσταση των Β με C (Σ=Σαλονίκη ή μισοφέγγαρα όπως σε αντίστοιχους θυρεούς του "βασιλιά της Κωνσταντινούπολης - Segar's Roll 1282 και αλλού)

Σημαία της Θεσσαλονίκης, 1325

Από τον πορτολάνο Dalorto , του Ιταλού χαρτογράφου Αngelino de Dulceto (Dulcert) από τη Μαγιόρκα. 

Πρόκειται για τον θυρεό των Aleramici του κλάδου των Montferatt, που κυβέρνησαν το βασίλειο της Θεσσαλονίκης που δημιουργήθηκε μετά την λατινική κατάκτηση- Ο Βονιφάτιος (1204-1207) και ο γιος του Δημήτριος (1207- 1224, οπότε και ανακαταλήφθηκε η πόλη από το Δεσποτάτο της Ηπείρου)

Σημειωτέον πως ο ίδιος χαρτογράφος δημιούργησε έναν καινούριο πορτολάνο το 1339 (1339 Dulcert), στον οποίο φαίνεται στη Θεσσαλονίκη να κυματίζει η επίσημη σημαία της Αυτοκρατορίας (ο τετραγράμματος  σταυρός με τα Β)

πορτολάνος Dalorto, 1325 (ή 1330)

1.οικόσημο των Aleramici, κλάδος των Monferatt

2.θυρεός του "βασιλιά της Θεσσαλονίκης" (Lord Marshal's Roll, 1295)

υποθετική σημαία της Αυτοκρατορίας της Θεσσαλονίκης, π. 1240

(ανακατασκευή από νόμισμα του Ιωάννη Κομνηνού Δούκα, Αυτοκράτορα και Δεσπότη Θεσσαλονίκης, 1237-1244)

ανακατασκευές σημαίας της Θεσσαλονίκης, από νόμισμα του Ιωάννη Κομνηνού Δούκα, Αυτοκράτορα και Δεσπότη Θεσσαλονίκης, 1237-1244

Το βυζαντινό κράτος με πρωτεύουσα τη Θεσσαλονίκη έζησε 22 έτη :1224-1246 και ονομάζεται συμβατικά "Αυτοκρατορία της Θεσσαλονίκης" 1224-1241 και "Δεσποτάτο της Θεσσαλονίκης" 1241-1246.

Η εικόνα κατασκευάστηκε με πρότυπο τον μονοκέφαλο αετό που απεικονίζεται σε νόμισμα του Ιωάννη Κομνηνού Δούκα, "αυτοκράτορα" της Θεσσαλονίκης και τα συνήθη αυτοκρατορικά χρώματα - χρυσό και κόκκινο/ πορφυρό. 

Ο Ιωάννης κυβέρνησε από το 1237 ως το 1244 και κληρονόμησε τον τίτλο από τον πατέρα του Θεόδωρο Κομνηνό Δούκα της δυναστείας των Αγγέλων, Δεσπότη της Ηπείρου που στέφθηκε Αυτοκράτωρ μετά την κατάληψη της πόλης από τον Λατίνο Δημήτριο τον Μομφερατικό, το 1224. Το 1230 οι φιλοδοξίες του εξανεμίστηκαν μετά την ήττα του στην Κλοκοτνίτζα από τους Βούλγαρους του Ιωάννη Β Ασάν. Ο Ιωάννης στην πραγματικότητα κυβερνούσε ένα κρατίδιο με πρωτεύουσα τη Θεσσαλονίκη στη σκιά του τυφλού πατέρα του (τυφλώθηκε όταν αιχμαλωτίσθηκε από τους Βούλγαρους). Το 1241 αναγκάσθηκε από τον Ιωάννη Βατάτζη της Νίκαιας να γίνει υποτελής του, να παραιτηθεί από τον τίτλο του αυτοκράτορα και να περιορισθεί στον τίτλο του Δεσπότη.

Ο μονοκέφαλος αετός χρησιμοποιήθηκε κατά καιρούς και από την αυτοκρατορία της Τραπεζούντας.

 

 

Αργυρά τραχέα Ιωάννη Κομνηνού Δούκα, αυτοκράτορα και δεσπότη της Θεσσαλονίκης 1237-1244

1.α.Αετός β.ο Ιωάννης με τον Άγιο Δημήτριο και πατριαρικό σταυρό

2.α , 3.β ο Ιωάννης κρατά σκήπτρο- σταυρό και λάβαρο 

3.α. φτερό και πόδι αετού

ανακατασκευές σημαιών, από τοιχογραφίες του Αγίου Νικόλαου του Ορφανού στην Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης, 1310-1320

Στις τοιχογραφίες απεικονίζεται ο Άγιος Δημήτριος, προστάτης της πόλης, καθώς και οι άγιοι Αρτέμιος και πιθανόν Προκόπιος, φέροντες κοντάρια με προσαρτημένα φλάμουλα με σταυρό.

Στρατιωτικοί άγιοι, τοιχογραφίες από τον ναό του Αγίου Νικολάου του Ορφανού, 

Θεσσαλονίκη. 1310-1320

Τον σταυρό φαίνεται πως χρησιμοποίησαν ως κύριο σύμβολό τους και οι Ζηλωτές, οι οποίοι κυβέρνησαν την πόλη ως ανεξάρτητη οντότητα για μία επταετία μετά από επανάσταση (1342-1349)

"οἱ Ζηλωταὶ (...) εἰς τοσοῦτον δὲ ἀπονοίας καὶ τόλμης ἦλθον, ὥστε καίτοι τὰ δεινότατα τολμῶντες, σταυρὸν ἐκ τῶν ἱερῶν ἀδύτων ἁρπάζοντες, ἐχρῶντο ὥσπερ σημαίᾳ καὶ ὑπὸ τούτῳ ἔλεγον στρατηγεῖσθαι, οἱ τῷ πολεμίῳ μᾶλλον τοῦ σταυροῦ ἀγόμενοι. καὶ εἴ τις πρός τινα ἔκ τινων ἰδίων ἐγκλημάτων διεφέρετο, τὸν σταυρὸν ἁρπάζων, ἐχώρει κατὰ τῆς οἰκίας, ὡς δὴ τοῦ σταυροῦ κελεύοντος." 

Ιωάννου Καντακουζηνού, Ιστορία, βιβλιο Γ'

Σημαία της Θεσσαλονίκης, 1321

από τον πορτολάνο του Pietro Visconte.

Στον ίδιο χάρτη απεικονίζεται σημαία στην Κωνσταντινούπολη με το τετραγράμματον σταυρό.

Η συγκεκριμένη σημαία επιδέχεται διαφόρων ερμηνειών. Ενδεχομένως αποτελεί απλά διαφοροποίηση της κλασικής αυτοκρατορικής σημαίας στα πλαίσια κάποιου είδους αυτονομίας της πόλης, αν και κάτι τέτοιο στη συγκεκριμένη περίοδο (βασιλεία του Ανδρόνικου Β' Παλαιολόγου) δεν ήταν ούτε επισήμως αλλά ούτε και de facto από τις περιστάσεις η κατάσταση της πόλης (όπως αργότερα, όταν αποκομμένη από την Κωνσταντινούπολη διοικήθηκε σχετικά αυτόνομα). Δεύτερη πιθανή εξήγηση του σχεδίου της σημαίας είναι ο απόηχος της υποτέλειας του αυτόνομου κράτους της Θεσσαλονίκης επί Ιβάν Ασάν Β (1230-1241), καθώς το έμβλημα της οικογένειας Ασάν είναι παρόμοιο, αλλά και αυτό αποτελεί μάλλον παρακινδυνευμένη ερμηνεία. 

Τέλος, και η πιθανότερη κατά τη γνώμη μας εκδοχή, είναι πως αποτελεί συνδυασμό των θυρεών των Παλαιολόγων και του θυρεού του ¨βασιλιά της Θεσσαλονίκης" όπως αυτός εμφανίζεται στον γαλλικό εραλδικό κατάλογο Armorial Wijnbergen του 1280. Μετά την βυζαντινή επανακατάληψη της πόλης το 1224 από τα στρατεύματα της Ηπείρου, ο τίτλος του "βασιλιά της Θεσσαλονίκης" παρέμεινε ονομαστικός στη Δύση. Στα 1266 ο εκδιωχθείς λατίνος αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης Βαλδουίνος ο Β', πούλησε τον τίτλο στον Ούγο τον Δ' της Βουργουνδίας (Hugh IV), οίκο στον οποίο παρέμεινε εώς το 1320.

πορτολάνος του Pietro Visconte, 1321. Βατικανή βιβλιοθήκη.

Απεικονίζεται το Αιγαίο και η απέναντι ακτή της Λιβύης.

Κατάλογος Armorial Wijnbergen Rois. Το τμήμα αυτό εικονογραφήθηκε περί το 1280.

Παρατηρούμε στην πρώτη σελίδα τους θυρεούς του "αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης", του Λατίνου αυτοκράτορα και δίπλα του, του "βασιλιά των Παλαιολόγων" , του Βυζαντινού αυτοκράτορα 17ος και 18ος στη σειρά. Στη δεύτερη σελίδα, 14ος στη σειρά, ο θυρεός του "βασιλιά της Θεσσαλονίκης"  (le roi de salenique)

1. le roi de paleologre

2.  le roi de salonique

Τα σύμβολα των αξιωματούχων

Κατά την μακρά βυζαντινή περίοδο οι εκάστοτε άρχοντες της πόλης χρησιμοποιούσαν σύμβολα της αρχής τους. Αν και δε φαίνεται να ήταν σταθερά και συγκεκριμένα, παρατηρούμε να κυριαρχούν στις σφραγίδες και τα μολυβδόβουλα των Δεσποτών, Στρατηγών και Μητροπολιτών της Θεσσαλονίκης το σύμβολο του σταυρού και ο άγιος Δημήτριος.

1.                                    2.                                    3.

4.                                    5.                                    6.

μολυβδόβουλα

1.Θεόγνιος, Βασιλικός Σπαθάριος και Στρατηγός Θέματος Θεσσαλονίκης, 9ος αι. 
2.Μαρίνος, Πατρίκιος, Βασιλικός Σπαθάριος και Στρατηγός Θεσσαλονίκης 9ος/10ος αι. Πατριαρχικός σταυρός
3.Κλήμης, Βασιλικός Σπαθάριος και Κομερκιάριος Θεσσαλονίκης, 10ος αι. Ο Άγιος Δημήτριος ευλογεί τον Νέστορα πριν τη μάχη με τον Λυαίο
4. Ιωάννης, Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, π.1198
5.Ρωμανός, "Ποιμένας Θεσσαλίας" (Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης). 12ος αι. Ο Άγιος Δημήτριος

6.Ιωάννης Κομηνός Δούκας, Δεσπότης Θεσσαλονίκης, 1240-42. Ο Άγιος Δημήτριος στέκεται δίπλα στον Δεσπότη μπροστά από την πόλη με τα τείχη της.

Βυζαντινό μονόγραμμα Θεσσαλονίκης

 

Τέλος, είναι σχεδόν βέβαιο πως η εικόνα του Αγίου Δημητρίου, του προστάτη και υπερασπιστή της πόλης δεν έλειψε ως σύμβολο από τα τείχη της καθ'όλη τη βυζαντινή περίοδο.

Αναπαράσταση λάβαρου με τον Άγιο Δημήτριο

***

ΠΗΓΕΣ:

Dumbarton Oaks, Byzantine Seals Collection, https://www.doaks.org/resources/seals/byzantine-seals/

Wappenwiki, Coat of Arms, https://wappenwiki.org/

Wildwinds Numismatics, Byzantine, https://www.wildwinds.com/

Ιωάννης Καντακουζηνός, Ιστορία, Βιβλίο Γ'

Map of the Aegean in 1410 AD

 

Map of the Aegean in 1410

Balkans and western Anatolia after the battle of Ankara.

(click on the map to enlarge)

sources:

1.Constantine Plakidas, wikimedia

2.Wappenwiki

Saint George of Lissos

Saint George killing the dragon. Saint Kyrikos, Lissos, Crete.

(click to enlarge)

Το κάστρο του Αετού

 Το κάστρο του Αετού και η επανάσταση του Βασιλακίου

...περισσότερα στον παρακάτω σύνδεσμο:

--->>>  Το κάστρο του Αετού

*****

Ελληνική Πολεμική Σημαία - Greek War Flag

Πρόταση για νέα πολεμική σημαία του στρατού ξηράς. Χρώμα σκούρο κυανό και λευκός σταυρός. Στο κέντρο ο Άγιος Γεώργιος έφιππος σε βυζαντινό πρότυπο.

'' Πολεμικές σημαίες που φυλάσσονται στην Σχολή Πεζικού στον παρακάτω σύνδεσμο: https://spz.army.gr/el/syntagmaton-pezikoy

ο πύργος του Σωλήνα -ο πύργος με τα ψηφιδωτά

O πύργος του Σωλήνα βρίσκεται στην περιοχή της Καλλιθέας Χαλκιδικής, στην χερσόνησο της Κασσάνδρας. (40°03'46.5"N 23°27'38.4"E  -  40.062922, 23.460667).

Πρόκειται για τετράγωνο περίπου κτίσμα, διαστάσεων 8x8.5 μέτρα χτισμένο στο μεσαίο κλίτος ερειπίων βασιλικής του 5ου αιώνα μ.Χ. Οι 4 πλευρές του, σώζονται σε χαμηλό ύψος, ενώ στο δάπεδό του, καθώς και στους χώρους έξω από αυτόν σώζονται τα ψηφιδωτά του προγενέστερού του, ναού. Φαίνεται πως ο νάρθηκας του ναού χρησίμευε ως προθάλαμος του πύργου. Ο πύργος κτίσθηκε στις αρχές του 14ου αιώνα, με υλικό από την ερειπωμένη βασιλικής και εγκαταλείφθηκε μεταξύ 1450-1475.

συνέχεια ΕΔΩ  ... από το Βυζαντινοί Πύργοι και Κάστρα της Μακεδονίας



***

Flag with Cross of Saint Demetrios

We present here a flag as depicted in a fresco from the church of St.Nikolaos Orphanos in Thessaloniki.
The small flag (flamoulon) is attached on the spear of saint Demetrios, the patron saint of the city. Paintings of the church are dated between 1310-1320, during the reign of Andronikos II Palaiologos and may be associated with donations of Kral Milutin of Serbia.