O Άγιος Δημήτριος προσφέρει την πόλη στον αυτοκράτορα
Ιστορικά
Μετά τις βαρβαρικές επιδρομές, την κάθοδο των Σλάβων και το χάος που επήλθε στη Βαλκανική χερσόνησο, κάπου στα 630 μ.Χ το αυτοκρατορικό νομισματοκοπείο της Θεσσαλονίκης έπαψε να λειτουργεί.
Παρά την αποκατάσταση της βυζαντινής κυριαρχίας, δε θα κοπούν νομίσματα στην πόλη μέχρι τα τέλη του 11ου αιώνα, όταν η Αυτοκρατορία είχε απωλέσει όλες σχεδόν τις ασιατικές της κτήσεις.
Τότε, ο Αλέξιος ο Α' ο Κομνηνός επανιδρύει το βασιλικό νομισματοκοπείο εκδίδοντας χρυσά υπέρπυρα και αργυρά ιστάμενα και μιλιαρήσια.
Οι διάδοχοί του, ο γιος του Ιωάννης και ο εγγονός του Μανουήλ συνέχισαν τη λειτουργία του με ελάχιστες διαφοροποιήσεις στον τύπο των νομισμάτων.
Ο τύπος αυτός θα διατηρηθεί ακόμη και μετά τη φράγκικη κατάκτηση από τους Σταυροφόρους και στη σύντομη ζωή του ανεξάρτητου πλέον "Βασιλείου της Θεσσαλονίκης" (1204-1224), καθώς δεν αντικαταστάθηκε από δυτικά πρότυπα.
Το 1224 το Βασίλειο της Θεσσαλονίκης καταλύεται από το Δεσπότη της Ηπείρου, Θεόδωρο Δούκα Κομνηνό, ο οποίος θα αυτοανακηρυχθεί αυτοκράτωρ (1227) μην κρύβοντας τη φιλοδοξία του για ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Το όνειρό του όμως, σταμάτησε στις όχθες του Έβρου, όπου και ηττήθηκε από τους Βούλγαρους το 1230 (μάχη Κλοκοτίνιτζας).
Αμέσως μετά, η επικράτειά του χωρίζεται στα δύο. Το δυτικό τμήμα αποτελεί το "Δεσποτάτο της Θεσσαλονίκης" με Δεσπότη τον αδελφό του Θεόδωρου Μανουήλ (1230-1237) και εκδίδει δικά του νομίσματα.
Τον Μανουήλ ανατρέπει από το θρόνο, ο Θεόδωρος που μόλις απελευθερώθηκε (τυφλωμένος) από τους Βούλγαρους μαζί με τους γιούς του. Ο Μανουήλ επιστρέφει το 1241 καταλαμβάνοντας με τη βοήθεια της Νίκαιας τη Θεσσαλία, ενώ στη Θεσσαλονίκη θα παραμείνει Δεσπότης ο Ιωάννης Δούκας Κομνηνός (1237-1242), γιος του Θεόδωρου. Αυτοανακηρύσσεται "αυτοκράτωρ", τίτλο από τον οποίο παραιτείται το 1242 καθώς γίνεται υποτελής της Νίκαιας.
Δύο χρόνια μετά πεθαίνει και τον διαδέχεται ο αδελφός του Δημήτριος, ο οποίος θα ανατραπεί το 1246 από την τοπική αριστοκρατία που υποδέχεται ως αυτοκράτορα τον Ιωάννη Βατάτζη της Νίκαιας.
Αυτό είναι και το τέλος του ανεξάρτητου κράτους της Θεσσαλονίκης, το οποίο υπό λατινική και ελληνική διοίκηση έζησε 42 έτη.
Η νομισματοκοπεία στην πόλη όμως θα συνεχιστεί απρόσκοπτα. Νομίσματα κόβουν τόσο ο Ιωάννης Βατάτζης, όσο και οι Παλαιολόγοι.
Την εποχή αυτή επανεκδίδονται- αν και λίγα στον αριθμό-χρυσά υπέρπυρα. Τα νομίσματα την παλαιολόγεια περίοδο καθίστανται ολοένα και πιο χαμηλής καλλιτεχνικής αξίας και ολοένα και πιο σπάνια, καθώς η συναλλαγές εξυπηρετούνται και από βενετικά δουκάτα. Παρ'όλα αυτά κάποιοι τύποι είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντες καθώς εμφανίζουν ελευθερία στη θεματολογία.
Τα τελευταία ρωμαϊκά νομίσματα που κυκλοφόρησαν από τη Θεσσαλονίκη είναι αυτά των Ανδρόνικου Δ' και Ιωάννη Ε' (1369-1387)
Το 1387 η πόλη καταλαμβάνεται για πρώτη φορά από τους Οθωμανούς.
Παρά την ανακατάληψή της το 1402, το νομισματοκοπείο δε θα λειτουργήσει ξανά ως το 1430 και την οριστική κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους.
*
*
Νομισματικά
Ο Αλέξιος Α' ο Κομνηνός πραγματοποίησε μια ριζική μεταρρύθμιση στο νομισματικό σύστημα της αυτοκρατορίας.
Το "νόμισμα" (ή σόλιδος) έπαψε να υπάρχει.
Αντικαταστάθηκε από το Υπέρπυρον χρυσό κοιλόκυρτο νόμισμα 4,5 γρ. και 20,5 καρατίων.
Υποδιαιρέσεις του είναι το Τραχύ εξ ηλέκτρου (1/3 χρυσός και 2/3 άργυρος), το Τραχύ εξ αργύρου (7% άργυρος-93% χαλκός) και το χάλκινο Τεταρτηρόν.
Αναλογία 1 Υπέρπυρον=3 Τραχέα Ηλέκτρου=48 Τραχέα Αργύρου=864 Τεταρτηρά
Στην παλαιολόγεια περίοδο συντελλούνται νέες αλλαγές. Το Υπέρπυρο υποτιμάται αρχικά στα 12 καράτια, στη συνέχεια στα 11 και στα τέλη του 14ου αιώνα παύει η κυκλοφορία του.
Τα εξ ηλέκτρου τραχέα αντικαθίστανται από αργυρά. Αντί των εξ αργύρου τραχέων, ο Ανδρόνικος ο Β' εκδίδει Αργυρά Βασιλικά (ή αργύρια ή δουκάτα) (=1/12 υπέρπυρου=8 χάλκινα τραχέα). Ζυγίζουν αρχικά 2,2 γραμμάρια και στη συνέχεια 1,25.Επιπλέον κυκλοφορούν Ημιβασιλικά (ή αργυρίδια).
Τα χάλκινα τεταρτηρά αντικαθίστανται από Ασσάρια, ενώ νέα χάλκινα νομίσματα είναι τα Τορνίκια (2 γρ.) και τα κοίλα Στάμηνα (φολλάρια) (λιγότερο από 1 γρ.)
Στα τέλη του 14ου αιώνα κόβονται τα Σταυράτα, αργυρά νομίσματα με παράσταση του σταυρου και βάρος 8,5 γρ. (2 σταυράτα=1 παλιό υπέρπυρο).
Υποδιαιρέσεις του σταυράτου είναι τα Μισά (ημισταυράτα) και τα όγδοα (δουκατόπουλα, δουκατέλα, Άσπρα)
Αναλογία 1 Σταυράτο=2 Μισά=8 Άσπρα=96 Τορνίκια=288 Φολλάρια
Στην παλαιολόγεια περίοδο συντελλούνται νέες αλλαγές. Το Υπέρπυρο υποτιμάται αρχικά στα 12 καράτια, στη συνέχεια στα 11 και στα τέλη του 14ου αιώνα παύει η κυκλοφορία του.
Τα εξ ηλέκτρου τραχέα αντικαθίστανται από αργυρά. Αντί των εξ αργύρου τραχέων, ο Ανδρόνικος ο Β' εκδίδει Αργυρά Βασιλικά (ή αργύρια ή δουκάτα) (=1/12 υπέρπυρου=8 χάλκινα τραχέα). Ζυγίζουν αρχικά 2,2 γραμμάρια και στη συνέχεια 1,25.Επιπλέον κυκλοφορούν Ημιβασιλικά (ή αργυρίδια).
Τα χάλκινα τεταρτηρά αντικαθίστανται από Ασσάρια, ενώ νέα χάλκινα νομίσματα είναι τα Τορνίκια (2 γρ.) και τα κοίλα Στάμηνα (φολλάρια) (λιγότερο από 1 γρ.)
Στα τέλη του 14ου αιώνα κόβονται τα Σταυράτα, αργυρά νομίσματα με παράσταση του σταυρου και βάρος 8,5 γρ. (2 σταυράτα=1 παλιό υπέρπυρο).
Υποδιαιρέσεις του σταυράτου είναι τα Μισά (ημισταυράτα) και τα όγδοα (δουκατόπουλα, δουκατέλα, Άσπρα)
Αναλογία 1 Σταυράτο=2 Μισά=8 Άσπρα=96 Τορνίκια=288 Φολλάρια
*
Τα νομίσματα που κόπηκαν στη Θεσσαλονίκη κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο εμφανίζουν ποικιλία. Αργυρά, χάλκινα αλλά και χρυσά κάποια μιμούνται τους Κωνσταντινοπολίτικους τύπους, αλλά πολλά εξ αυτών είναι πρωτότυπα.
Ακολουθώντας την πολυκύμαντη ιστορία της πόλης, αντανακλούν τις αλλαγές σε πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο (φράγκικη κυριαρχία, δεσποτάτο, αυτοκρατορία, ενσωμάτωση στο Ρωμαϊκό κράτος).
Ακολουθώντας την πολυκύμαντη ιστορία της πόλης, αντανακλούν τις αλλαγές σε πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο (φράγκικη κυριαρχία, δεσποτάτο, αυτοκρατορία, ενσωμάτωση στο Ρωμαϊκό κράτος).
Κυρίαρχη μορφή στις απεικονίσεις είναι ο πολιούχος, προστάτης και σύμβολο της πόλης Άγιος Δημήτριος, κάποτε με επίσημη ενδυμασία, αλλά συνήθως πάνοπλος.
Σημεία του νομισματοκοπείου Θεσσαλονίκης - "ΘΕC", "ΘΕS" .
Σημεία του νομισματοκοπείου Θεσσαλονίκης - "ΘΕC", "ΘΕS" .
Κομνηνοί
τέλη 11ου-12ος αιώνας
Αλέξιος Α' Κομνηνός (1081-1118)
Υπέρπυρο - χρυσό νόμισμα Αλεξίου Α' / 1092-1118.
Χριστός ένθρονος - ο αυτοκράτωρ
Ιστάμενον νόμισμα (Σκυφάτον) - Από τα πρώτα νομίσματα που κόπηκαν στη Θεσσαλονίκη 450 έτη μετά τη διακοπή της λειτουργίας νομισματοκοπείου στην πόλη. / 1081-1082
Προτομή Χριστού - Ο Αλέξιος κρατά λάβαρο με τον Άγιο Δημήτριο.
Παρόμοιο με το προηγούμενο, μόνο που αντί για λάβαρο υπάρχει πατριαρχικός σταυρός. 1082-1092
2/3 Μιλιαρήσιου (αργυρό νόμισμα). 1081-1118
Ο Αλέξιος και ο Άγιος Δημήτριος κρατούν μεγάλο σταυρό - Επιγραφή "Bοήθει Αλεξiω εν χ(ριστ)ώ Δεσπότη τω Κομνηνώ"
Ο Αλέξιος και ο Άγιος Δημήτριος κρατούν μεγάλο σταυρό - Επιγραφή "Bοήθει Αλεξiω εν χ(ριστ)ώ Δεσπότη τω Κομνηνώ"
Ιωάννης Β' Κομνηνός (1118-1143)
Υπέρπυρο νόμισμα. 1118-1143
Χριστός ένθρονος - Ο Ιωάννης κρατά πατριαρχικό σταυρό μαζί με τη Θεοτόκο ενώ δέχεται ευλογία εξ ουρανού.
Άσπρον τραχύ.
Χριστός ένθρονος ευλογών - Ο Ιωάννης κρατά λάβαρο με τον Άγιο Γεώργιο.
Χριστός ένθρονος ευλογών - Ο Ιωάννης κρατά λάβαρο με τον Άγιο Γεώργιο.
Παναγία με το βρέφος ένθρονη - Αυτοκράτωρ όρθιος
Μανουήλ Α' Κομνηνός (1143-1183)
Άσπρον τραχύ. 1160-1167
Παναγία ένθρονη - Ο Μανουήλ με τον Άγιο Δημήτριο
Αργυρό νόμισμα Μανουήλ Κομνηνού
Σταυρός - ο αυτοκράτωρ
Ανδρόνικος Α' Κομνηνός (1183-1185)
Σταυρός - ο αυτοκράτωρ
Ανδρόνικος Α' Κομνηνός (1183-1185)
Θεοτόκος δεόμενη - Αυτοκράτωρ
Βασίλειο της Θεσσαλονίκης (Φραγκοκρατία)
1204-1224
Τραχύ. 1204-1224
Χριστός ένθρονος - Άγιοι Κωνσταντίνος και Ελένη
Τραχύ
Χριστός ένθρονος - Βασιλεύς
Τραχύ
Ο βασιλεύς με στρατιωτικό άγιο κρατούν μεγάλα ξίφη.
Ο βασιλεύς με στρατιωτικό άγιο κρατούν μεγάλα ξίφη.
Θεοτόκος - σταυρός - μονόγραμμα ?
Δεσποτάτο της Θεσσαλονίκης-Αυτοκρατορία της Θεσσαλονίκης
(δυναστεία Αγγέλων - Δουκών Κομνηνών)
1224-1246
Θεόδωρος Δούκας Κομνηνός (1224-1230)
(1224-1227 Δεσπότης, 1227-1230 Αυτοκράτωρ)
Άσπρον τραχύ. 1224-1225
Χριστός ένθρονος - Ο Δεσπότης Θεόδωρος με τον Άγιο Δημήτριο. Ο άγιος κρατά γυμνό ξίφος, σύμβολο της κατάκτησης της πόλης (1224)
Άσπρον τραχύ (σκυφάτο). 1227
Άγιος Δημήτριος σε στάση δέησης - Ο Άγιος Δημήτριος προσφέρει την πόλη της Θεσσαλονίκης στο Θεόδωρο.
Εξαιρετικά ενδιαφέρον νόμισμα που κόπηκε μετά την απελευθέρωση της πόλης, με την ανακήρυξη του Θεοδώρου "Αυτοκράτορα Ρωμαίων".
Άσπρον τραχύ. 1227-1228
Άγιος Δημήτριος ένθρονος, κρατών ξίφος - Ο Θεόδωρος με τη Θεοτόκο.
(Ως αυτοκράτωρ πλέον απεικονίζεται όχι πλέον με τον Δημήτριο, αλλά με την προστάτιδα όλων των Ρωμαίων, την Υπέρμαχο Στρατηγό)
Άγιος Δημήτριος ένθρονος, κρατών ξίφος - Ο Θεόδωρος με τη Θεοτόκο.
(Ως αυτοκράτωρ πλέον απεικονίζεται όχι πλέον με τον Δημήτριο, αλλά με την προστάτιδα όλων των Ρωμαίων, την Υπέρμαχο Στρατηγό)
Μανουήλ Δούκας Κομνηνός (1230-1237)
Άσπρον τραχύ
Θεοτόκος ένθρονη - Ο Μανουήλ κρατά υπερμεγέθες ξίφος μαζί με τον πάνοπλο Αρχάγγελο Μιχαήλ.
Εξαιρετικής ποιότητας αργυρό νόμισμα.
Άσπρον τραχύ
Αρχάγγελος Μιχαήλ - Ο Δεσπότης Θεσσαλονίκης Μανουήλ με τον ξιφήρη Άγιο Δημήτριο.
Άσπρον Τραχύ
Αρχάγγελος Μιχαήλ - Ο Μανουήλ με τον Άγιο αυτοκράτορα Κωνσταντίνο
Αρχάγγελος Μιχαήλ - Ο Δεσπότης Θεσσαλονίκης Μανουήλ με τον ξιφήρη Άγιο Δημήτριο.
Αρχάγγελος Μιχαήλ - Ο Μανουήλ με τον Άγιο αυτοκράτορα Κωνσταντίνο
Ιωάννης Δούκας Κομνηνός (1237-1244)
(Δεσπότης, 1241-2 Αυτοκράτωρ)
Άσπρον τραχύ. 1237
Εξαπτέρυγο - Ο Ιωάννης ως αυτοκράτωρ με τον Άγιο Δημήτριο
Άσπρον τραχύ. 1242-1244
Θεοτόκος ένθρονη - Ο Δεσπότης -πλέον- Ιωάννης
Άσπρον τραχύ 1242-1244
Ιησούς - Ο Ιωάννης με τον Άγιο Δημήτριο και σταυρό
Άσπρον τραχύ 1255-6?
Μονοκέφαλος αετός - ο Ιωάννης Δούκας με τον Άγιο Δημήτριο με δόρυ και πατριαρχικό σταυρό
Ιησούς - Ο Ιωάννης με τον Άγιο Δημήτριο και σταυρό
Μονοκέφαλος αετός - ο Ιωάννης Δούκας με τον Άγιο Δημήτριο με δόρυ και πατριαρχικό σταυρό
Λασκαρίδες
1246-1259
Ιωάννης Γ' Βατάτζης (1246-1252)
Χρυσό υπέρπυρο
Χριστός ένθρονος - Η Θεοτόκος στέφει αυτοκράτορα τον Ιωάννη
Άσπρον τραχύ. 1248
Αρχάγγελος Μιχαήλ ξιφήρης - Ο Ιωάννης Γ' Βατάτζης με το Δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β'.
Άσπρον τραχύ. περ.1248
Αρχάγγελος Μιχαήλ - Ο Ιωάννης Βατάτζης με το Μιχαήλ Β' της Ηπείρου.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα η σημειολογία της απεικόνισης. Ο Βατάτζης φορά τα επίσημα αυτοκρατορικά ενδύματα και στέφει τον υποτελή του Μιχαήλ Δεσπότη (όπως τον ίδιο στέφει η Παναγία).
Η κυριαρχία της Νίκαιας είναι αδιαμφισβήτητη.
Η κυριαρχία της Νίκαιας είναι αδιαμφισβήτητη.
Άσπρον τραχύ. 1249-1254
Θεοτόκος ένθρονη - Ο αυτοκράτωρ Ιωάννης με τον Άγιο Δημήτριο
Άσπρον τραχύ.
Άγιος Δημήτριος ένθρονος - Ο Ιωάννης με σκήπτρο και ακακία
Άσπρον τραχύ. 1242-1246
Πατριαρχικός σταυρός
Θεοτόκος ένθρονη - Ο αυτοκράτωρ Ιωάννης με τον Άγιο Δημήτριο
Άγιος Δημήτριος ένθρονος - Ο Ιωάννης με σκήπτρο και ακακία
Πατριαρχικός σταυρός
Παλαιολόγοι
1259-1387
Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος (1259-1282)
Άσπρον τραχύ.1272
Χριστός ένθρονος - Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος και ο γιος του Ανδρόνικος Β' στεφόμενοι από το Χριστό
Χριστός ένθρονος - Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος και ο γιος του Ανδρόνικος Β' στεφόμενοι από το Χριστό
Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος (1282-1328)
Χρυσό Υπέρπυρο. 1295-1320
Η Θεοτόκος με τα τείχη της Πόλεως - Ο Ιησούς στέφει τον Ανδρόνικο Β' και το Μιχαήλ τον Θ'
Άσπρον τραχύ.
Άγιος Δημήτριος με ξίφος και "Β" - Ο Αυτοκράτωρ (με φτερά!) κρατών πόλη (ή ναό?)
Εντύπωση προκαλεί η απεικόνιση του αυτοκράτορα με φτερά. Η πόλη που κρατά είναι η Θεσσαλονίκη, ενώ αν πρόκειται για ναό, ένας εκ των πολλών και λαμπρών που χτίστηκαν κατά τη βασιλεία του Ανδρονίκου στην πόλη.
Άσπρον τραχύ.
Εξάκτινο αστέρι - Ο αυτοκράτωρ εν μέσω δύο "Β" (γράμματα ή πυρέκβολα).
Τα "Β" προέρχονται από το τετραγράμματο οικόσημο με σταυρό των Παλαιολόγων- επίσημη σημαία της Αυτοκρατορίας.
Άσπρον τραχύ.
Πατριαρικός σταυρός με δύο αστέρια - Ο αυτοκράτωρ κρατώρ δύο σταυρους σε κύκλο.
Άσπρον τραχύ
Άσπρον τραχύ
Δύο "Β" - Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ στέφων τον Ανδρόνικο
Ανδρόνικος Γ' Παλαιολόγος (1328-1341)
Αρχάγγελος Μιχαήλ - Άγιος Δημήτριος και ο αυτοκράτωρ με σταυρό
Δύο "Β" - Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ στέφων τον Ανδρόνικο
Ανδρόνικος Γ' Παλαιολόγος (1328-1341)
Άσπρον τραχύ
Ο Αυτοκράτωρ με 7 αστέρια και άνθος - Ο Άγιος Δημήτριος με ξίφος.
Άπρον τραχύ
Άγιος Δημήτριος - Ο Ανδρόνικος Γ' με δύο σταυρούς.
Άγιος Δημήτριος - Ο Ανδρόνικος Γ' με δύο σταυρούς.
Ιωάννης Ε' Παλαιολόγος (1341-1391)
Άσσάριον. 1342-1349
Αρχάγγελος Μιχαήλ - Ο Ανδρόνικος Β' παρουσιάζει τον Ιωάννη Ε', αστέρια και "Β".
Η σημειολογία της απεικόνισης δηλώενει τη νομιμότητα στο θρόνο του Ιωάννη του Ε', καθώς τον παρουσιάζει ο γέρων Ανδρόνικος που έχαιρε σεβασμού από τους Ρωμαίους. Προφανώς το νόμισμα κόπηκε κατά το δεύτερο εμφύλιο (1342-1349) τονίζοντας τη νομιμότητα του οίκου των Παλαιολόγων έναντι του σφετεριστή Ιωάννη Στ' Καντακουζηνού.
Αρχάγγελος Μιχαήλ - Ο Ανδρόνικος Β' παρουσιάζει τον Ιωάννη Ε', αστέρια και "Β".
Η σημειολογία της απεικόνισης δηλώενει τη νομιμότητα στο θρόνο του Ιωάννη του Ε', καθώς τον παρουσιάζει ο γέρων Ανδρόνικος που έχαιρε σεβασμού από τους Ρωμαίους. Προφανώς το νόμισμα κόπηκε κατά το δεύτερο εμφύλιο (1342-1349) τονίζοντας τη νομιμότητα του οίκου των Παλαιολόγων έναντι του σφετεριστή Ιωάννη Στ' Καντακουζηνού.
Ανδρόνικος Ε' Παλαιολόγος (1376-1379)
Σταυράτον. 1376-1379
Χριστός - Προτομή του Ανδρονίκου Ε' με κυκλική επιγραφή.
Ένα από τα τελευταία ρωμαϊκά νομίσματα της Θεσσαλονίκης.
Χριστός - Προτομή του Ανδρονίκου Ε' με κυκλική επιγραφή.
Ένα από τα τελευταία ρωμαϊκά νομίσματα της Θεσσαλονίκης.
*
ΠΗΓΕΣ:Dumbarton Oaks Byzantine Coins - Volumes 1-5
Byzantine Coins, Philip Grierson, 1999
coinsarchives.com
wildwinds.com
coinsmania.gr
*
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου